IN DE BAN VAN DE BIET

Rondom de suikerfabriek in het Groningse Hoogkerk hangt ieder najaar de weeïge lucht van de suikerbietenoogst. De ‘bietencampagne’ herinnert inwoners eraan hoe diepgeworteld het gewas verzonken ligt in de geschiedenis van de streek en op veel plekken nog altijd de loop der dingen bepaalt. Theatergezelschap PeerGroup maakt er een voorstelling over.

De meeste mensen in het noorden staan nauwelijks stil bij de hechte band van de suikerfabriek met zijn omgeving. Pas als in september die zoete geur over de stad uitwaaiert, worden ze eraan herinnerd en weten ze dat kennelijk de tijd is aangebroken om de bieten van het land te halen.

De jaarlijkse bietencampagne betekent dat Groningers het maken van kristalsuiker bij Cosun Beet Company (de vroegere Suikerunie) plotseling weer maandenlang kunnen ruiken. En dat honderden volgeladen vrachtwagens de lokale wegen flink gaan verstoppen. Als weggebruiker moet je gaan oppassen voor glibberig asfalt op bevuilde wegen en beducht zijn voor het gerammel waarmee lege vrachtwagens de nachtelijke stilte zullen doorbreken.

Tastbaar

Of je het nu wilt of niet: de bietencampagne is voor iedereen in deze contreien tastbaar: als dierbare herinnering of als teken dat het najaar begonnen is. Veel mensen verdienen de kost met het gewas. Ze telen bieten, verwerken ze in de fabriek, of zijn betrokken bij de complexe operatie van het afvoeren van de bieten naar de fabriek.

Een oneindige rij vrachtwagens wordt met grijpers volgeladen vanaf metershoge bietenbulten her en der in de provincie. Zij brengt de lading in één onafgebroken rit, 24 uur per dag, naar de fabriek.

Dat oogsten, verzamelen en vervoeren gebeurt heel precies, gedisciplineerd, keurig om beurten, volgens glasheldere afspraken en oude tradities. De bieten die het laatst worden geoogst zijn kwalitatief het beste en leveren de meeste voedingswaarde. Vandaar dat de bietenboeren een coöperatie vormen en financiële verschillen onderling verrekenen. Anders zou het een janboel worden.

Generatie op generatie doen ze dat zo. Vroeger rook je de oogst op meer plekken in het land, maar door tal van fusies en overnames bleef slechts een handjevol suikerfabrieken over. Zoals die van Cosun in Hoogkerk dus, eigendom van één van de vijf grootste bietsuikerproducenten van Europa. De bietencampagne is hier immaterieel industrieel erfgoed.

Diep geworteld

En dat was ook de PeerGroup opgevallen, het Drentse gezelschap dat locatietheater maakt rond actuele maatschappelijke thema’s als voedsel en energie. Vaak draait het in hun voorstellingen om snel veranderende omstandigheden of botsende belangen. En altijd zijn het herkenbare onderwerpen die diepgeworteld liggen in het Nederlandse landschap. Recent werd bijvoorbeeld in een voormalige melkfabriek de voorstelling Slachtvisite gemaakt. De makers aten daarin samen met de bezoekers gerechten met varkensvlees en toonden in een ‘theatrale oriëntatie’ hoe een varkenskarkas wordt uitgebeend. Het idee was niet een verheven vingertje op te steken, maar om simpelweg inzichtelijk te maken hoe dit deel van de voedselindustrie in elkaar steekt.

Ritme

De groep van zo’n twintig theatermakers wordt sinds 2017 aangevoerd door artistiek directeur Dirk Bruinsma, zelf ook aan de noordelijke klei ontsproten. Hij legt uit waarom uitgerekend de bietencampagne het gezelschap inspireerde tot het maken van een voorstelling, die ergens rond de zomer in première zal gaan.

‘Net als iedereen die in deze streek woont, herkennen we de lucht en slaan we daar op aan. We onderzoeken wat erachter schuilgaat. Als je dan een rondje met zo’n vrachtwagen meerijdt, dan kom je in een film van Bert Haanstra terecht. Het is een bijzonder ritme dat de streek overneemt. Het kunstlicht dat je ’s avonds over de bietenbulten ziet schijnen, de geluiden, de geur die je overal ruikt, de mensen die erin opgaan en eraan verknocht zijn: het is alsof ze voor de bietencampagne een spannend script geschreven hebben.’

Gelijkgestemden

De naam PeerGroup – rond de eeuwwisseling opgericht door Sjoerd Wagenaar - verwijst naar de Engelse betekenis van het woord ‘peer’. Daarmee wordt een groep gelijkgestemden aangeduid.

Wanneer het op het maken van voorstellingen aankomt, neemt de PeerGroup de zoektocht naar gelijkgestemden vrij letterlijk. Iedereen die bij het gekozen maatschappelijke fenomeen betrokken is, wordt onderdeel van de voorstelling. En die voorstelling vindt zo mogelijk plaats op een plek waar het maatschappelijk thema relevant is.

Dirk Bruinsma: ‘Wij maken geen theater in een zwarte doos, maar willen onderzoek doen op de plek waar je staat, naar iedereen die erbij betrokken is met zijn of haar verhaal. En dan zoeken we een unieke vorm om die verhalen voor het voetlicht te brengen.’

Perspectieven

Nu de theatermakers zich in de bietencampagne verdiepen, blijkt hoezeer het de omgeving en zijn inwoners jaarlijks in de greep houdt. Het is duidelijk dat het verhaal vanuit veel verschillende perspectieven kon worden verteld. Om ideeën op te doen voor de vorm, maken ze het proces van oogst tot verwerking veelvuldig mee en luisteren ze naar de verhalen van de betrokkenen.

De artistiek leider: ‘De bietencampagne is een bijzonder verschijnsel, dat je kunt vertellen vanuit burgers, de consument, vanuit het landschap en de boeren, de vervoerders en de fabriek. Het gaat over onderlinge relaties, de geschiedenis, over prijzen, de emotionele binding met de grond, de rol van de mensen in het industriële radarwerk, maar ook over de irritaties en overlast rond de campagne. Zo wordt de voorstelling een hommage aan de suikerbiet en aan iedereen die z'n hart eraan heeft verpand.’

Traditioneel

Hoe de voorstelling er deze nazomer, herfst en winter exact uit gaat zien, is nog niet duidelijk. Er wordt aan de burelen in Veenhuizen nog hard gewerkt aan het script. Aan een oproep om verhalen in te sturen over de bietencampagne wordt flink gehoor gegeven. Ook is de groep druk bezig om de ‘geluiden’ van de campagne te vangen. Zo wordt mobilofoonverkeer van de chauffeurs in de voorstelling gebruikt.

Hoe straks alles op z’n plek valt, is nog te bezien. Wel staat dus vast dat de PeerGroup, net als bij hun andere locatievoorstellingen, geen traditioneel theater gaat maken. Het publiek wordt straks in de cabine van een vrachtwagen meegenomen naar de velden en de fabriek. Een logistieke uitdaging, waarbij de veiligheid van de bezoekers en de inzet van alle theatrale onderdelen goed moeten worden uitgedacht.

Nieuwsgiering naar de voorstelling? Houd voor meer informatie de website in de gaten: www.peergroup.nl.