DE SAMENLEVING

KLOOF TUSSEN RIJK EN ARM WORDT BREDER EN BREDER

Tekst Jan Bos Illustratie XF&M

‘MENSEN KUNNEN KEIHARD WERKEN - SOMS IN MEERDERE BAANTJES - EN TOCH IN ARMOEDE LEVEN’

Nederland is een welvarend land. Op de ranglijst van rijkste landen ter wereld staat Nederland op de veertiende plaats. Die hoge positie vertekent echter de werkelijkheid. Want lang niet iedereen deelt mee in de welvaart, sterker nog: de kloof tussen rijk en arm dreigt steeds groter te worden. Tenzij snel en rigoureus wordt ingegrepen.

Kort voordat de coronacrisis in 2020 uitbrak, leefden al ruim een miljoen Nederlanders onder de armoedegrens. Dat waren er iets minder dan de jaren daarvoor, maar door corona loopt de armoede weer onrustbarend op. Het CBS waarschuwde begin 2020 voor een groeiende armoedekloof, het Centraal Planbureau (CPB) constateerde een toenemende ongelijkheid op de arbeidsmarkt en steeds meer mensen kloppen aan voor hulp bij de gemeente of de voedselbank. Ondertussen worden de rijken rijker. Het vermogen van het handjevol Nederlandse miljardairs steeg vorig jaar met 9 miljard tot ruim 33 miljard. Krap een procent van de 8 miljoen Nederlandse huishoudens bezit maar liefst een derde van de rijkdom. Op de Verenigde Staten na is de vermogensongelijkheid nergens zo groot als in Nederland. Een half miljoen huishoudens leeft in armoede en heeft met de aanhoudende coronacrisis nauwelijks perspectief op verbetering.(*)

WERKENDE ARMEN

Tal van organisaties – van het Armoedefonds tot vakbond FNV – luiden al maanden de noodklok over de groeiende sociaal-economische kloof. De problemen zijn inmiddels zo schrijnend dat de politiek er niet langer omheen kan. In de aanloop naar de verkiezingen van 17 maart beloofden vrijwel alle politieke partijen in hun programma’s om de armoede aan te pakken. Het nieuwe kabinet zal dus stappen moeten zetten om de trend te doorbreken dat de rijken steeds rijker en de armen steeds armer worden. De SER heeft de te nemen maatregelen voor de periode 2021-2025 alvast op een rijtje gezet. Kansenongelijkheid en onzeker werk benoemt de SER als de belangrijkste oorzaken van spanningen in de samenleving. Investeren in scholing en terugdringen van flexibele arbeidscontracten zijn daarvoor de remedies, adviseert de raad het kabinet in wording. De FNV leverde een belangrijke bijdrage aan het advies.

Vicevoorzitter Kitty Jong is vooral blij dat nu breed wordt erkend dat de flexibilisering de spuigaten uitloopt. ‘Omdat de flexibilisering is doorgeslagen kun je keihard werken en toch in armoede leven. Er zijn 200.000 werkende armen die soms meerdere baantjes hebben of als schijnzelfstandige werken en toch het hoofd niet boven water kunnen houden, dat is onbestaanbaar.’

MINIMUMLOON

De SER omarmt ook de vurige wens van de FNV om het minimumloon substantieel te verhogen. ‘Ook de werkgevers hebben daarvoor getekend’, stelt Jong, ‘inclusief het behoud van de koppeling aan de bijstand en de AOW.’ Een hoger minimumloon kan inmiddels ook rekenen op een breed politiek draagvlak: van VVD tot de Partij voor de Dieren; alle partijen willen dat werken meer gaat opleveren. Het CPB heeft alvast doorgerekend wat de effecten zouden zijn en voorspelt dat een hoger minimumloon een bredere loonstijging tot gevolg zal hebben en de armoede flink zal verminderen. Maar het dichten van de gapende sociale kloof vergt meer dan alleen financiële maatregelen.

Tekst gaat verder onder de afbeelding

584.000 huishoudens leefden in 2019 in armoede. De lage-inkomensgrens ligt voor een alleenstaande op netto € 1060 per maand. Voor een stel met twee kinderen is dat € 2000.

Bron: Nibud

1 op de 9 kinderen in Nederland leeft in armoede.

Bron: website De Kinderombudsman

€ 33,5 miljard bedraagt het vermogen van het handjevol Nederlandse miljardairs, in het coronajaar 2020 steeg hun vermogen met 9 miljard.

Bron: ‘Billionaires Insights 2020’ van Price Waterhouse Coopers

160.500 personen maakten in 2020 gebruik van de Nederlandse voedselbank. Dit is een groei van 14 procent ten opzichte van 2018.

Bron: Voedselbank: Feiten en Cijfers per 31-12-2020

‘DE GEORGANISEERDE MISDAAD RONSELT MAAR AL TE GRAAG KANSARME JONGEREN’

VEELKOPPIG MONSTER

‘Dicht de kloof!’. Dat roepen de burgemeesters van vijftien grote gemeenten luidkeels in koor naar het kabinet. Gebeurt dat niet, dan zijn de gevolgen volgens hen nauwelijks te overzien, omdat de groeiende kloof de leefbaarheid en veiligheid van de gehele samenleving onder druk zet. In felle bewoordingen doen zij in een brandbrief een ‘urgente oproep’ aan het kabinet om onorthodoxe maatregelen te nemen en leggen zij de vinger op de meest gevoelige plek: de opeenhoping van problemen in de achterstandswijken. Armoede toont zich daar als een veelkoppig monster door de hoge concentratie van mensen zonder werk, met psychische problemen, gebrekkige huisvesting, gezondheidsrisico’s en kinderen met onderwijsachterstanden die door gebrek aan kansen makkelijk kunnen afglijden naar de criminaliteit. De burgemeesters ervaren in hun dagelijkse praktijk dat de arme wijken losgezongen raken van de rest van de samenleving en vrezen dat de groeiende kloof ‘de sociale samenhang uitholt’.

INTEGRALE AANPAK

Staat je wieg in een arme wijk, dan loop je grote kans de rest van je leven daar de wrange vruchten van te plukken. ‘Als je voor een dubbeltje geboren bent, bereik je nooit een kwartje’, zong cabaretier Louis Davids al in de jaren dertig. Krap een eeuw later blijkt uit onderzoek van de Erasmus Universiteit dat daar een grote kern van waarheid in zit. Doel van het onderzoek was om in kaart te brengen in welke wijken kinderen de beste kans hebben om armoede achter zich te laten. Dit resulteerde in een Kansenkaart die ondubbelzinnig laat zien dat wie in een achterstandswijk opgroeit later aanzienlijk minder verdient dan wie afkomstig is uit een betere wijk. Zeker nu buurten die al zwak waren de laatste jaren steeds zwakker zijn geworden, is het hoog tijd om het tij te keren.

‘Veel buurten staan op het punt te veranderen in probleemgebieden als we nu niet ingrijpen’, stelt Aedes, de koepel van woningcorporaties. ‘Achterstandswijken moet weer perspectief worden geboden en dat vereist een integrale aanpak.’ Daarmee schaart Aedes zich in het koor van de SER en de burgemeesters die in hun adviezen eveneens rigoureuze maatregelen bepleiten. ‘Alleen zo kunnen we voorkomen dat er een verloren generatie opgroeit, dat criminaliteit toeneemt en dat de tweedeling in onze samenleving groter wordt’, aldus burgemeesters Halsema en Aboutaleb en hun dertien collega’s.

PRIORITEITEN

Ook voor Kitty Jong is het vijf voor twaalf. ‘Armoede in achterstandswijken is een voedingsbodem voor criminaliteit, dat zien we helaas nu al gebeuren; de georganiseerde misdaad ronselt maar al te graag kansarme jongeren. De vraag is of wij armoede als samenleving nog langer accepteren. Accepteren wij dat een miljoen mensen in armoede leeft, terwijl het kabinet miljarden doorschuift naar het bedrijfsleven en het grootkapitaal?’ Nu de coronacrisis de armoede zichtbaarder heeft gemaakt, hoopt Jong dat het nieuwe kabinet andere prioriteiten gaat stellen en een einde maakt aan de gapende kloof tussen rijk en arm. ‘Tot die tijd zullen we de politiek blijven bestoken.’

€ 30.200 is het verschil in het gemiddeld besteedbaar huishoudinkomen in Presikhaaf-West (€ 28.400), de armste wijk van Arnhem, en Hoogkamp (€ 58.600), de rijkste wijk.

Bron: Arnhem in cijfers, Gemeente Arnhem 2020

1 op de 5 Nederlanders had in maart 2020 te maken met een inkomensterugval als gevolg van de coronacrisis. Onder hen zijn met name jongeren, zelfstandigen en flexwerkers.

Bron: Het Armoedefonds, De impact van de coronacrisis op de armoede in Nederland

SPEERPUNTEN ARMOEDEBELEID

Het armoedebeleid van de FNV heeft de volgende speerpunten:

Verhoging van het minimumloon naar € 14, gekoppeld aan bijstand en AOW;
Eenmalige tegemoetkoming voor bijstandsgerechtigden in extra coronakosten;
Afschaffen kostendelersnorm voor mensen in bijstand;
Het SER-advies ‘Zekerheid voor mensen’ voor de periode 2021-2025 moet integraal worden overgenomen;
Vaste contracten moeten weer de norm worden;
Mogelijkheid om in bijstand bij te verdienen moet worden verruimd;
Eerlijke verdeling van lasten van de energietransitie;
De optie van invoering van een basisinkomen wordt serieus onderzocht.

DE WIJK PRESIKHAAF-WEST IN ARNHEM

In Amsterdam, Rotterdam en Den Haag komt de meeste armoede voor. Ook in Arnhem wonen relatief veel arme huishoudens. Binnen Arnhem is Presikhaaf-West met bijna negenduizend inwoners een van de armste wijken.

‘De jongeren hier worden structureel onderschat’

Nabil el Malki (25) Medeoprichter Presikhaaf University

‘Wanneer je opgroeit in een wijk als Presikhaaf ervaar je de problemen om je heen als normaal. Later komt het besef dat het niet normaal is om op te groeien in zoveel armoede. Ik heb geluk gehad met een vwo-advies, maar dat is een uitzondering in de wijk. Mijn broertje stuurden ze naar het vmbo-basis, maar hij doet het nu hartstikke goed op de universiteit. De jongeren hier worden structureel onderschat, dat maakt verbetering zo lastig. Op de basisschool zat ik in een klas met allerlei nationaliteiten, maar op de middelbare school was ik ongeveer de enige met een andere achtergrond. Dan kom je erachter dat de groepen uit ‘rijke’ en ‘arme’ wijken elkaar helemaal niet kennen. De enige manier om dat op te lossen is om te zorgen dat jongeren uit de zwakke wijken loskomen uit die negatieve spiraal. Daarom heb ik, samen met anderen, de Presikhaaf University opgericht, een plek waar kinderen huiswerkbegeleiding krijgen en kunnen sporten. Inmiddels werken we met 55 vrijwilligers uit de wijk die de jongeren begeleiden. Wij geven ze vertrouwen en stellen hun ontwikkeling centraal. Zodat uiteindelijk elk kind het juiste schooladvies krijgt, ongeacht de wijk waarin hij of zij opgroeit.’

‘Je moet voor iedereen gelijke kansen creëren’

Hellen Mouws (58) Wijkmanager Presikhaaf

‘Ik loop dagelijks door de wijk en dan zie je hoeveel verschillende problemen hier spelen. Zwerfafval, eenzaamheid, hangjongeren, overlast door drugsgebruik, noem maar op. Maar het grootste probleem is de werkloosheid, daar komen veel andere problemen uit voort. Veel bewoners zijn ongeschoold en kunnen geen werk vinden. Daar proberen we bij te helpen, maar we willen dat probleem vooral bij de bron aanpakken door de jeugd meer kansen te geven. De wereld is nu eenmaal niet gelijk, daarom moet je voor iedereen gelijke kansen zien te creëren. We zijn bezig met een project om schooluitval te voorkomen en om te helpen bij het vinden van stages. En ouders kunnen met een pas hun kinderen aan een sportclub of muziekles laten deelnemen. Zo kunnen kinderen hun talenten tot hun recht laten komen. Op die manier voorkom je dat ze later werkloos worden en in armoede moeten leven. Nu is de armoede hier echt bar en boos. Als ik zie dat ouders van kinderen op scholen in de rij staan voor wat gratis brood, dan denk ik: dat kan hier in Nederland toch niet waar zijn.’